O innowacjach w gospodarce komunalnej, unikatowych bazarkach, a także edukacji ekologicznej rozmawiamy z Arkadiuszem Pypłaczem, Przewodniczącym Zarządu Związku Międzygminnego Gospodarka Komunalna
Związek Międzygminny Gospodarka Komunalna jest spadkobiercą wieloletniej historii. W tak długim okresie działalności z pewnością było wiele punktów zwrotnych, które wpłynęły na obecny charakter związku.
Związek Międzygminny „Gospodarka Komunalna” w Chrzanowie (zwany dalej również Związek lub ZMGK) powstał w 1991 roku. W tamtym czasie jedynym zadaniem, jakie mu powierzono, była organizacja i prowadzenie wspólnej gospodarki wodno-kanalizacyjnej na terenie trzech gmin członkowskich, czyli Chrzanowa, Libiąża i Trzebini. Od 1993 roku za realizację tych zadań odpowiadają Wodociągi Chrzanowskie Sp. z o.o. (wcześniej Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o.), którego ZMGK jest założycielem i jedynym udziałowcem. Z usług wodociągów każdego dnia korzysta ponad 100 tysięcy odbiorców w przeszło 21 tysiącach gospodarstw domowych, firmach, instytucjach i obiektach publicznych. 5 lat po utworzeniu, w 1996 roku, ZMGK otrzymał kolejne zadanie – zorganizować w gminach członkowskich system gospodarki odpadów komunalnych. Główną przyczyną tej decyzji była konieczność przygotowania kolejnego obiektu do składowania odpadów w sytuacji, gdy dotychczas wykorzystywane wysypiska były niemal pełne. W ten sposób powstała koncepcja budowy Zakładu Gospodarki Odpadami Komunalnymi w Chrzanowie (zwanego dalej również ZGOK), czyli nowoczesnego kompleksu składającego się ze składowiska, sortowni i kompostowni, zdolnego obsługiwać ok. 200-tysięczną aglomerację (oprócz gmin: Chrzanów, Libiąż i Trzebinia – także miasto Jaworzno). ZGOK oficjalnie otwarto w styczniu 2004 roku (w 2015 roku rozbudowany o nowe instalacje: sortownię i kompostownię). Związek jest jednym z udziałowców w ZGOK Sp. z o.o., obok ENERIS Surowce i Miasta Jaworzna. W 2012 roku gminy członkowskie postanowiły powierzyć Związkowi zadania z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi. Od tego czasu to właśnie Związek odpowiada za system gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie gmin Chrzanów, Libiąż oraz Trzebinia. Nie stoimy jednak w miejscu – w październiku 2021 r. wzięliśmy udział w ogólnopolskiej konferencji, której tematem była rola związków międzygminnych w kształtowaniu systemu gospodarki komunalnej. Podczas tego spotkania zapadła decyzja o próbie powołania stowarzyszenia związków międzygminnych. Tym oto sposobem reaktywowano powstałe w 2004 roku Ogólnopolskie Stowarzyszenie Komunalnych Związków Gmin, w którego zarządzie mam zaszczyt zasiadać.
Jak wygląda Związek Międzygminny Gospodarka Komunalna obecnie? Jak dużym obszarem i majątkiem zarządzacie?
Zaczynając od naszej pierwotnej działalności, tj. zarządzania gospodarką wodno-kanalizacyjną – Związek jest właścicielem nowoczesnego przedsiębiorstwa, którego zadaniem jest dostarczanie wody mieszkańcom naszych gmin oraz odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków. Wodociągi Chrzanowskie Sp. z o.o. sprawują nadzór nad 1 182,62 km sieci wodociągowej i 546,64 km sieci kanalizacyjnej. Oprócz tego na majątek Wodociągów Chrzanowskich Sp. z o.o. składa się: 6 ujęć wody, 3 stacje uzdatniania wody, 4 oczyszczalnie ścieków, 31 pompowni ścieków, 17 hydroforni pompowni wody, 17 zbiorników wodociągowych, 12 studni głębinowych, a także zaplecze techniczne składające się z warsztatów: remontowego, elektrycznego, mechanicznego, sprzętowego, samochodowego oraz laboratorium. Swoje podstawowe obowiązki związane z odbieraniem i zagospodarowaniem odpadów komunalnych od mieszkańców gmin członkowskich Związek realizuje od 2013 roku. W tym czasie gospodarka odpadami przeszła prawdziwą rewolucję, żeby wspomnieć tylko o najważniejszych: powszechnym obowiązku segregacji odpadów komunalnych na 5 frakcji czy konieczności prowadzenia Punktów Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych w każdej gminie. Związek ma w swojej pieczy trzy Punkty Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych, po jednym w każdej z gmin członkowskich. Chociaż – zgodnie z obowiązującymi przepisami – PSZOK-i działały w każdej gminie już od dłuższego czasu, to od 1 lipca 2021 roku zaszła w nich wyraźna zmiana. Związek nie tylko przejął ich prowadzenie od firmy zewnętrznej, ale jego władze dotrzymały słowa danego mieszkańcom, obiecując, że będzie wygodniej, szybciej i sprawniej. Punkty działają więc przez pięć dni w tygodniu, w tym w każdą sobotę, mają 2-osobową załogę, a formalności zostały ograniczone do minimum dzięki wprowadzonemu w ubiegłym roku systemowi identyfikacji mieszkańców za pomocą kart zbliżeniowych z kodem kreskowym. Dzięki nim zniknie bowiem obowiązek zapamiętywania i uzupełniania dotychczas używanego numeru identyfikacyjnego. Kartę – wielkości dowodu osobistego – przypisaną do konkretnej nieruchomości wystarczy zeskanować w czytniku, a następnie od razu oddać odpady bez uciążliwego wypełniania oświadczenia. Karty mają też ograniczyć nieuczciwy proceder dzielenia się własnym numerem identyfikacyjnym z innymi, którzy go nie otrzymali (bo np. nie są mieszkańcami gmin Chrzanów, Libiąż lub Trzebinia) i oddawania odpadów na koszt Związku. Ponadto jesteśmy na etapie pozyskiwania dwóch terenów, na których obecnie funkcjonują PSZOK-i w Chrzanowie oraz Libiążu. Po zakończeniu niezbędnych formalności związanych z posiadaniem tytułów prawnych do tych nieruchomości, zamierzamy podjąć wyzwanie stworzenia nowych, nowoczesnych punktów, w pełni spełniających oczekiwania naszych mieszkańców. Ubiegły rok był zdecydowanie dobrym rokiem dla Związku. Oprócz realizacji wcześniej wymienionych przedsięwzięć, pozyskaliśmy również prawie 3 mln zł z pierwszego naboru Rządowego Funduszu Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych na budowę ujęcia wody w Czyżówce (gmina Trzebinia). W ramach tej inwestycji powstanie infrastruktura ujęcia wody głębinowej wraz z pompownią wody, zbiornikami wody czystej, infrastrukturą towarzyszącą i siecią wodociągową. Koszt wszystkich prac wyniesie prawie 4,2 mln zł. Dokonany już został odbiór pierwszego etapu tej inwestycji. W ramach drugiej edycji w/w Programu, ZMGK uzyskał dofinansowanie do zadania inwestycyjnego „Rozbudowa infrastruktury wodno-kanalizacyjnej na terenie Gmin Chrzanów, Trzebinia, Libiąż” w wysokości 4,75 mln zł.
Wdrażają państwo unikatowy projekt tzw. bazarków. Proszę o nim coś więcej opowiedzieć.
Idea zero waste, która sprowadza się do tego, by nie marnować niczego, co jeszcze nadaje się do użycia, dotarła też do naszych związkowych PSZOK-ów za sprawą tamtejszych bazarków i z miejsca okazała się świetnym rozwiązaniem, jakiego mieszkańcy oczekiwali. Zasada działania tych miejsc jest prosta: jeśli czegoś nie potrzebujesz, a jest sprawne, to nie wyrzucaj do kosza, tylko przywieź na bazarek. Może znajdzie się ktoś, kto akurat skorzysta. Na bazarkach najczęściej można znaleźć używane meble, zabawki, ubrania, narty, kilka pudełek z płytkami, a nawet kule ortopedyczne. W zasadzie więc nie ma ograniczeń do tego, co można tu zostawić. Jedyny warunek jest taki, by te przedmioty były zdatne do użycia, nawet jeżeli nowy właściciel będzie musiał je odnowić czy trochę przy nich pomajsterkować. W 2022 roku poszerzyliśmy funkcjonalność aplikacji EcoHarmonogram o funkcję „Oddaj/Wymień”. Można powiedzieć, że to taki bazarek on-line, gdzie mieszkańcy znajdą ogłoszenia o przedmiotach, które aktualnie znajdują się w PSZOK-ach i można je stamtąd zabrać za darmo. Dodatkowo mieszkańcy mogą samodzielnie dodawać ogłoszenia o przedmiotach, które aktualnie posiadają do oddania i samodzielnie umówić się z chętnymi na ich przekazanie.
Dlaczego Związek Międzygminny Gospodarka Komunalna? Czym wyróżnia się na tle gmin?
Związek został powołany przez gminy członkowskie, tj. Chrzanów, Libiąż oraz Trzebinia w celu realizowania ich ustawowych zadań, jakimi są zaopatrzenie mieszkańców w wodę, oczyszczanie ścieków, gospodarka odpadami komunalnymi, a w ostatnich latach również działania w kierunku poprawy jakości powietrza. Dzięki temu, że Związek realizuje te zadania w imieniu trzech gmin, możliwe jest bardziej ekonomiczne wykonanie zadań własnych gmin, co ostatecznie przenosi się na opłaty ponoszone przez mieszkańców. Bardzo ważnym aspektem, o którym warto w tym miejscu wspomnieć, jest fakt, że Związek, realizując zadania z zakresu gospodarki odpadami, nie sięga „do kieszeni” gmin. System ten w 100 proc. sam się bilansuje, a jego koszty pokrywane są z opłat pochodzących od mieszkańców Związku. Ponadto dzięki naszemu wieloletniemu doświadczeniu w gospodarce odpadami komunalnymi, jesteśmy w stanie szybciej i lepiej odpowiadać oczekiwaniom naszych mieszkańców. W ostatnim czasie właśnie dla nich wprowadziliśmy szereg zmian usprawniających i przyśpieszających załatwianie niezbędnych formalności. Zwiększyliśmy chociażby naszą dostępność dla mieszkańców poprzez otwarcie Związku na osoby z ograniczoną sprawnością ruchową. Było to jednym z najważniejszych przedsięwzięć i marzeniem obecnego zarządu, bo główne biuro mieści się na piętrze zabytkowej kamienicy bez windy. Dlatego uruchomiliśmy nowy Punkt Obsługi w lokalu pozbawionym barier architektonicznych. Samodzielnie sprawy w Związku mogą też załatwiać osoby niewidome, dla których przygotowano materiały w alfabecie Braille`a, a mieszkańcom posługującym się językiem migowym pomaga tłumacz tego języka. W pierwszym półroczu ubiegłego roku została wprowadzona również usługa E-Urząd. W strefie tych usług elektronicznych mieszkańcy mogą uzyskać dostęp do informacji o stanie zobowiązania z tytułu opłat za odpady oraz mają możliwość elektronicznej realizacji swoich płatności.
Edukacja ekologiczna jako kluczowy element działalności Związku. Jak państwo odnoszą się do tej tezy?
Przede wszystkim edukować – można powiedzieć, że takie hasło przyświeca działaniom Związku. Edukacja ekologiczna to kluczowa część naszej działalności. Od kilku lat systematycznie prowadzimy kampanie informacyjno-edukacyjne: #ToDoPSZOK – zachęcająca do korzystania z Punktów, #SEGREGUJna5 – przybliżająca prawidłowe zasady segregacji odpadów, #GdzieWyrzucić – rozprawiająca się z błędami w segregacji, czy najnowsza: I Ty możesz być EkoBohaterem – prezentująca dobre praktyki i zasady współpracy mieszkańców i Związku, aby system gospodarki odpadami działał jeszcze prężniej. Prowadzimy je, wykorzystując wszelkie możliwe kanały dotarcia do mieszkańców, począwszy od internetu (Facebook, strona www), przez współpracę z mediami, na tradycyjnych materiałach drukowanych (ulotki, plakaty) kończąc. Doceniając potencjał mediów społecznościowych, już od kilku lat Związek jest bardzo aktywny także na tym polu. Nasz oficjalny fanpage na Facebooku (@ZMGKChrzanow) to źródło bieżących informacji, ale też sposób na dotarcie do znacznie szerszego grona odbiorców, również spoza trzech gmin członkowskich czy do innych firm z branży komunalnej. W 2021 roku zainicjowano też dwa nowe programy. Pierwszy: „Kompostuję – nie marnuję”, zachęca mieszkańców domów jednorodzinnych do kompostowania odpadów zielonych i bio. Na jego potrzeby kupiono 100 kompostowników, które nowym właścicielom przekazano za darmo. Drugi program to „EkoMaluch” skierowany do rodziców nowonarodzonych dzieci, którzy otrzymują ekologiczną wyprawkę, gdy rejestrują w Związku swoje dziecko. A wychodząc z założenia, że czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał, pracownicy Związku bardzo chętnie przeprowadzają ekoLekcje w przedszkolach i szkołach podstawowych czy we współpracy w lokalnymi ośrodkami kultury, a także uczestniczą w lokalnych wydarzeniach kulturalnych i społecznych. Przykładem jest chociażby ekologiczny happening „NATURALnie w Chrzanowie” zorganizowany w kwietniu 2018 roku, kiedy to Związek połączył swe siły z lokalnymi instytucjami i samorządami zapraszając uczniów lokalnych szkół podstawowych na ekologiczne obchody Światowego Dnia Ziemi i Światowego Dnia Wody. Podczas happeningu centrum miasta opanował barwny korowód, który z powodzeniem mógłby konkurować z tymi znanymi ze studenckich juwenaliów. A to był dopiero początek prawdziwej rywalizacji w wielkim konkursie ekologicznym. Edukacja ekologiczna nie kończy się w żadnym wieku, dlatego Związek wspólnie z Wodociągami Chrzanowskimi i firmą Abrys od listopada 2017 roku realizował projekt edukacyjny „(Eko)edukacja od przedszkola do seniora”. Przedszkolaki uczestniczyły w prelekcjach ekologicznych, seniorzy w warsztatach recyklingowych, a wszystkich zaproszono do udziału w piknikach ekologicznych, grach miejskich oraz warsztatach kreatywnych. Dla EkoLiderów, głównie przedstawicieli samorządów i nauczycieli, zorganizowano szkolenia z ciekawego i przystępnego przekazywania wiedzy ekologicznej i wyposażono ich w pomocne w ich pracy materiały, gadżety i publikacje. Projekt „(Eko)edukacja od przedszkola do seniora” zaowocował również kilkoma publikacjami, które mieszkańcy otrzymywali bezpłatnie bądź mogli pobrać z internetu: „Ekoporadnika dla mieszkańców”, komiksów: „Brawurowy występ”, „Dymski kontra dymony” i poradnika dla dzieci w formie bajeczki „O Tymku i jego mamie”. Powstały również trzy ekologiczne spoty (o niskiej emisji, segregacji odpadów oraz racjonalnej gospodarce wodno-kanalizacyjnej).
Jakie mają państwo plany rozwojowe na najbliższy czas?
Jak już wspomniałem wcześniej, obecnie jesteśmy na etapie pozyskiwania dwóch terenów, na których obecnie funkcjonują PSZOK-i – w Chrzanowie oraz Libiążu. Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z naszym planem, jeszcze w tym roku będziemy chcieli zakończyć wszelkie formalności formalno-prawne, które są niezbędne, abyśmy mogli starać się o finansowanie zewnętrzne budowy dużych, nowoczesnych PSZOK-ów.
A plany długoterminowe?
Obejmując stanowisko przewodniczącego zarządu Związku, wyznaczyłem sobie trzy cele do realizacji, a mianowicie: poprowadzenie PSZOK-ów samodzielnie przez Związek, odbiór odpadów komunalnych od mieszkańców w ramach in-house oraz zadbanie – chociaż częściowe – o zagospodarowanie odpadów komunalnych, powstałych na terenie Związku. Pierwszy z tych celów został osiągnięty w lipcu 2021 r. i cały czas jest udoskonalany, rozwijany, tak, aby sprostać oczekiwaniom naszych mieszkańców. Teraz nadeszła pora na realizację pozostałych dwóch. Na ten moment jesteśmy na etapie analizowania sporządzonego biznesplanu na odbiór odpadów przez naszą spółkę Wodociągi Chrzanowskie Sp. z o.o. Nie chciałbym zapeszać, ale jesteśmy dobrej myśli, że ten cel uda się osiągnąć właśnie we współpracy z naszą spółką. Natomiast jeżeli chodzi o ostatni z celów – zagospodarowanie odpadów, to mogę na ten moment powiedzieć, że pojawił się jakiś czas temu pomysł na budowę biogazowni. Utworzyliśmy w ubiegłym miesiącu zespół zadaniowy dla opracowania naszych kierunków rozwoju. Zespół składa się z pracowników merytorycznych Związku oraz reprezentanta spółki Wodociągi Chrzanowskie Sp. z o.o. Będziemy intensywnie szukać możliwości pozyskiwania zewnętrznych środków, np. dotacji, na realizację działań zmierzających do rozwoju i poszerzenia zadań Związku, tak aby finalnie mieszkańcy mogli odczuć wysoki poziom i jakość usług, które samodzielnie chcemy im zaoferować, a nie poprzez wyłonione w drodze przetargu podmioty zewnętrzne, na które nie mamy 100% przełożenia. Mam nadzieję, że pozwoli to też na minimalizację kosztów transportu i zagospodarowania odpadów, co bezpośrednio przekłada się na opłaty ponoszone przez naszych mieszkańców.
Oprócz codziennej, statutowej działalności starają się państwo aktywnie uczestniczyć w codziennym życiu regionu. Z jakim odzewem spotykają się te działania i jak Związek Międzygminny Gospodarka Komunalna jest postrzegany wśród mieszkańców?
Od początku mojej kariery w Związku wychodzę z założenia, że należy „wychodzić” do ludzi i przysłuchiwać się ich oczekiwaniom. Uważam, że nowoczesny urząd musi być otwarty i odpowiadać na głosy naszych mieszkańców, przedsiębiorców, interesantów. Zamykając się w czterech ścianach, nie miałbym możliwości dostrzec, czego tak naprawdę oczekuje od Związku najbliższe otoczenie zewnętrzne. Śmiało mogę powiedzieć, że większość udogodnień, jakie udało nam się ostatnio wprowadzić, jest właśnie efektem dostrzeżenia przez nasz cały zespół potrzeb oraz oczekiwań mieszkańców. Uważam, że to dla nich tu jesteśmy i właśnie ich potrzeby są dla nas kluczowe. Dostrzegam ogromną zmianę w sposobie postrzegania Związku przez naszych mieszkańców, częściej niż kiedyś czujemy się docenieni za to, co robimy na co dzień. Nasza działalność jest zauważana na zewnątrz i coraz częściej zaprasza się nas do udziału w różnych inicjatywach i wydarzeniach o tematyce ekologicznej.
Rozmawiał: Tomasz Popławski
